Ittihad-Terakki ve Kapitülasyonlar

Osmanlı Devleti, kendisine zarar vermeye başladığı andan itibaren kapitülasyonları kaldırmaya çalışmış, ancak her defasında yabancı elçilerin protestolarıyla karşılaşmış ve geri adım atmak zorunda kalmıştı. Bir bütün olarak Kırım Savaşı’ndan itibaren başlayan bu kaldırma süreci, son aşamada I. Dünya Savaşı başlangıcında ittihat ve Terakki Hükümeti tarafından yeniden canlandırılmıştı. 1914-1918 yılları arasında kendisini saran kapitülasyonlar zincirinden kurtularak varlığını sürdüren Osmanlı Devleti, her ne kadar devletler bu kararını tanımamışlarsa da savaş ortamının getirdiği uygun fırsatı kullanmış ve çıkardığı kararnameler ve kanunlarla bağımsız bir devletin yapması gerekenleri uygulamıştır.

Mehmet Emin Elmacı

Dr. Mehmet Emin Elmacı, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü’nde görev yapmaktadır. Yazar, çok geniş bir arşiv çalışmasına dayandırdığı bu kitabında Osmanlı Devleti’nin kapitülasyonları kaldırma çabasının öyküsünü anlatıyor ve Babıâli’nin tozlu dosyalarındaki ayrıntıları günümüze taşıyarak, bu konuda eksikliği duyulan toplu ve özel bir inceleme sunuyor.

Kısaltmalar- Sunuş- Önsöz- Giriş 

I. Kapitülasyonları Kaldırma Girişimleri; A. İlk Girişimler, 1. Kapitülasyonların zararları ve ilk girişimler, 2. Tanzimat dönemi girişimleri, 3. II. Abdülhamit dönemi girişimleri, B. Postalarda ve Gümrüklerde Düzenlemeler, C. II. Meşrutiyet Dönemi Girişimleri, 1. ittihat ve Terakki Kongreleri ve II. Meşrutiyet Hükümetlerinin programlarına göre kapitülasyonların kaldırılması, 2. Dönemin siyasi olayları ve kapitülasyonlar- II. Kapitülasyonların Kaldırılması ve Kamuoyu; A. Devletlerle Savaş Öncesi Görüşmeleri, B. Kaldırma Kararının Alınması, C. Kararın Basına ve Halka Yansıması, D. Devletlerin Karara Tepkileri, 1. Karara ilk tepkiler, 2. Karardan sonraki gelişmeler- III. Kaldırma Kararının Uygulanması; A. Adliye Teşkilatında Düzenlemeler, 1. Konsolosluklar ve yabancı uyruklar ile ilgili düzenlemeler, 2. Hukuk-u aile kararnamesi ve şeriye mahkemeleri, 3. Ruhani eğitim, kilise ve sağlık kuruluşlarıyla ilgili düzenlemeler, B. Gümrüklerin Düzenlenmesi, C. Yabancı Şirketler ve Türkçe Kullanımı, D. Yabancı Postahanelerin Kapatılması, E. Yabancı Okulların Düzenlenmes- IV. İlgili Devletlerin Kaldırma Kararını Kabul Etmeleri; A. Almanya’nın Kabulü, B. Avusturya-Macaristan’ın Kabulü, C. Bolşeviklerin Kabulü- V. Mütareke Döneminde Kapitülasyonlar; A. Kapitülasyonların Yeniden Tesisi- VI. Kapitülasyonlarda Kesin Sona Doğru; A. Kurtuluş Savaşı’nda Kapitülasyonlar, B. TBMM ve Kapitülasyonlar, C. Kesin Son: Lozan- Sonuç- Dipnotlar- Kaynakça- Dizin- Ekler